Nhưng lũ vương tước gian xảo và quay quắt đâu đã hết ghen ghét và bày trò sàm báng với vua Marc.
Một tháng chưa qua đi, từ ngày hoàng hậu trở về với nhà vua. Bữa đó, nhà vua đi săn trong rừng. Khi nhà vua ngừng lại trên một khu rừng đã khẩn hoang lắng nghe tiếng chó săn đuổi, lũ vương tước gian xảo và quay quắt tới gần nhà vua:
“Tâu nhà vua, xin nhà vua hãy nghe lời nói phải của bọn chúng tôi. Chúng tôi hết lòng tin tưởng rằng hoàng hậu không phạm tội,nhưng hoàng hậu chưa minh chứng được sự nay thẳng của mình, lũ vương tước chúng tôi hằng tâu nhà vua hãy để hoàng hậu tự đặt trước sự phán xét của Thượng Đế. Đêm nay, khi đi nằm, nhà vua hãy yêu cầu hoàng hậu chuẩn bị nghi lễ đó. Nếu hoàng hậu từ chối tức là hoàng hậu không trung chính và đáng bị nhà vua đuổi ra khỏi lãnh thổ.”
Nhà vua nổi giận, mặt mày đỏ tía:
“Chừng nào các ngươi mới hết sàm báng hoàng hậu? Tristan đề nghị các ngươi so gươm, nhưng có ai can đảm dám xách gươm ra trước đấu trường, dùng gươm mà nói lời sàm báng? Bây giờ Tristan đã đi xa. Vì các ngươi mà ta đã xua đuổi Tristan. Các ngươi còn muốn gì nữa? Các ngươi muốn ta xua đuổi hoàng hậu một lần nữa hay sao? Nhân danh Thánh Etienne tử đạo, các ngươi đòi hỏi ta quá nhiều. Tại sao có chuyện sốt sắng buộc tội như vậy? có các ngươi làm sao ta được yên ổn tinh thần! Lạy Chúa hãy trừng trị bọn các ngươi, các ngươi không ngớt khơi dậy mọi sự xấu xa chung quanh ta. Nhưng ta nói cho các ngươi biết: các ngươi sốt sắng như vậy cũng vô ích. Ta sẽ cho vời cái người mà các ngươi hằng coi như thù địch.”
Lũ vương tước gian xảo và quay quắt hoảng sợ, bỏ chạy mất. Chúng bàn soạn với nhau:
“Làm sao bây giờ? Nhà vua sắp cho vời Tristan trở về triều. Nếu y trở về, chúng ta sẽ hết thời.Vì bất kỳ ở đâu, nếu có dịp Tristan chạm trán chúng ta trong rừng hay ngoài nội, y sẽ lập tức gây chuyện đổ máu, chúng ta sẽ là nạn nhân. Chúng ta hãy nguyện với nhà vua, từ nay sẽ để cho nhà vua yên ổn, không bao giờ chúng ta sàm báng hoàng hậu nữa.”
Lũ vương tước gian xảo và quay quắt trở lại bên nhà vua. Nhưng nhà vua đã ghê sợ bọn chúng, vội xua đuổi chúng đi. Những lời sàm báng đã làm khổ nhà vua quá nhiều. Nếu khi đó có binh sĩ đứng gần, nhà vua đã ban lệnh bắt mấy người đó hạ ngục.
Lũ vương tước từ xa nói lớn:
“Tâu nhà vua, chúng tôi ngay thẳng khuyến cáo nhà vua. Nếu nhà vua không tin lời, xin cứ tự ý hành động. Từ nay chúng tôi sẽ nín lặng. Xin nhà vua hãy tha tội đã chọc giận nhà vua.”
Vua Marc chưa nguôi giận:
“Lũ các ngươi hãy rời khỏi nơi này. Các ngươi đã khơi dậy trong tim ta một vết thương cả năm cũng không lành. Vì các ngươi, ta đã xua đuổi Tristan.”
Lũ vương tước gian xảo và quay quắt ba người còn lại Andret, Denoalen và Gondoin bỏ đi, trong lòng đầy thù hận. Chúng, mỗi người có một lâu đài lớn, có rào kín chung quanh, xây cất trên đồi cao, nền đá vững chắc. Chúng có thể gây khó cho vua Marc, nếu sự thể không được giải quyết.
Vua Marc cũng không trì hoãn; không đợi bầy chó và thợ săn, nhà vua một mình quay về lâu đài Tintagel, đi thẳng về phòng riêng, thanh gươm còn đeo ngang lưng.
Iseut đứng lên ra đón, gỡ thanh gươm cho nhà vua rồi quỳ xuống dưới chân nhà vua. Vua Marc nắm lấy hai bàn tay hoàng hậu nhấc lên; hoàng hậu cúi đầu. Chợt ngó lên thấy gương mặt nhà vua nghiêm nghị, cương quyết. Đoán được nổi giận của nhà vua, Iseut tự nghĩ: “Phải chăng bạn ta đã bị bắt?”. Nghĩ vậy, hoàng hậu cảm thấy xây xẩm, té nhoài xuống đất. Nhà vua vội bồng hoàng hậu trên tay, ghé hôn trên má. Nhà vua nghĩ rằng hoàng hậu bị đau bất ngờ. Nhưng lần lần hoàng hậu hồi tỉnh. Nhà vua hỏi:
“Hoàng hậu bị đau ra sao?”
“Tâu nhà vua, thiếp sợ.”
“Có điều gì khiến hoàng hậu phải hãi sợ đến thế?”
Thấy nhà vua bình tĩnh thăm hỏi, hoàng hậu bớt sợ, trở lại hồng hào như cũ:
“Tâu nhà vua, ngó mặt nhà vua chắc lũ thợ săn có làm điều gì phật ý. Nhà vua bận tâm làm gì tới những chuyện nhỏ nhặt đó.”
Vua Marc hôn hoàng hậu một lần nữa và đáp:
“Hoàng hậu yêu quý, ta có ba vương tước gian xảo và quay quắt từ lâu không muốn cho ta được bình tâm. Nếu ta không la chúng, không xua đuổi chúng khỏi đất này, mỗi khi ta nổi giận chúng không hãi sợ nữa. Chúng trêu chọc ta quá nhiều và ta cũng làm ngơ cho chúng quá nhiều. Vì những lời sàm báng của chúng, ta đã lưu đày cháu ta. Thây kệ những lời đe dọa của chúng. Tristan sẽ sớm được triệt hồi. Tristan sẽ trả hận cho ta.”
Nghe nhà vua nói vậy, hoàng hậu muốn nói ta lên những gì đang chất chứa trong tâm, nhưng hoàng hậu không dám. Iseut biết đắn đo lời nói tùy lúc.
Hoàng hậu thản nhiên nói:
“Tâu nhà vua, chúng lại sàm báng những gì về thiếp với nhà vua? Ai cũng có thể nói ra điều mình nghĩ; nhưng thiếp không có ai hết ngoài nhà vua để bảo vệ cho thiếp. Vì vậy mấy người đó tìm cách hãm hại thiếp. Xin Thượng Đế hãy trừng phạt chúng!Đã bao lần chúng khiến cho thiếp phải hãi sợ.”
“Hoàng hậu yêu quý, ba vương tước thân tín nhất của ta vừa bỏ đi, trong lòng đầy thù hận.”
“Tâu nhà vua, tại sao vậy?”
“Tại họ sàm báng hoàng hậu.”
“Họ phải có một nguyên do nào đó chớ?”
“Chúng nói rằng, chỉ rũ sạch hết mọi nghi ngờ chừng nào hoàng hậu đã chịu phát lời thề nguyện, chính hoàng hậu phải đứng ra phát nguyện… “
“Thiếp rất sẳn sàng.”
“Hoàng hậu có thể phát nguyện chăng?”
“Thời hạn e rằng quá ngắn.”
“Ta thấy cũng khá dài.”
“Tâu nhà vua, xin nhà vua hãy cho thiếp được giải tỏ. Xin Thượng Đế chứng giám cho thiếp. Thiếp chỉ đòi hỏi nơi những vương tước gian xảo và quay quắt kia một điều. Thiếp biết chắc, nếu trước mặt quần thần thiếp đứng ra phát nguyện, liền sau đó lũ vương tước gian xảo và quay quắt sẽ tiếp tục bắt thiếp phải trải qua một thử thách khác, không bao giờ những người đó để cho thiếp yên, dù chỉ một giờ. Tâu nhà vua, tại đây thiếp không có bà con chi, để bênh vực cho những quyền lợi của thiếp mà có thể gây hấn hay nổi dậy. Nếu các tu sĩ trong triều muốn giúp thiếp phát nguyện, thiếp phải đặt điều kiện cứng rắn khiến cho bọn họ phải vị nể: thiếp đòi hỏi lúc thiếp phát nguyện phải có mặt vua Artur và tùy tùng. Trước mặt vua Artur, nếu thiếp được minh oan mà bọn họ còn tiếp tục sàm báng thiếp, vua Artur, sẽ có cách buộc bọn họ phải rút lại lời xấu. Thiếp xin nhà vua cho mời vua Artur, hiệp sĩ Gauvain, cháu của vua Artur, hiệp sĩ nổi tiếng phong nhã Girflet, pháp quan Keu và mười tu sĩ khác trong triều vua Artur nữa. Những vị này sẽ chứng kiến vụ minh oan của thiếp. Xin nhà vua hãy định hạn và mời quý khách tới Bãi Trắng. Mọi người giàu nghèo đều có thê tới đó chứng kiến. Nhận được lời mời của thiếp, vua Artur sẽ tới; từ lâu thiếp đã rõ thịnh tình của vua Artur đối với thiếp.”
Vua Marc đáp:
“Ý kiến của hoàng hậu rất hay.”
Thời hạn được định trong mười lăm ngày, lời truyền rao đi khắp lãnh thổ.
Iseut không bỏ qua một ngày. Qua Perinis, Iseut thông báo với Tristan nỗi đau khổ của mình; nếu Tristan muốn, chàng có thể giúp Iseut tìm lại được yên ổn.
Iseut nói với Perinis:
“Ngươi hãy nói với hiệp sĩ hãy nhớ vũng lầy Mal Pas, nơi mà một bữa ta đã té lem mất váy áo, hiệp sĩ hãy tới nơi gò có bắc cây cầu để đi ngang vũng lầy, ở phía bên kia Bãi Trắng; tới ngày hẹn, hiệp sĩ sẽ trá hình thánh người cùi chống gậy tới đó.”
Perinis đáp:
“Tâu hoàng hậu, tôi sẽ nói rõ mọi điều bí mật để hiệp sĩ biết.”
Perinis một mình vào rừng; tới chiều tối mới tới căn lều của người tiều phu. Tristan rất mừng thấy Perinis tới, mang theo tin của bạn yêu.
Khi người hầu ngựa đã kể hết, Tristan cúi đầu tận đất và nhân danh chư Thánh,phát nguyện sẽ trả thù cho hoàng hậu, đầu của mấy lũ vương tước gian xảo và quay quắt chẳng bao lâu sẽ được cắm trên ngọn giáo.
“Perinis, hãy tâu trình cùng hoàng hậu đúng hẹn ta sẽ có mặt y như ý muốn của hoàng hậu. Vua Artur sẽ thấy ta ngồi bên gò, cạnh vũng lầy Mal Pas, nhưng sẽ không nhận ra ta, ta sẽ có thể xin được bố thí nếu ta muốn. Thôi nhà ngươi hãy trở về đem theo muôn vàn hảo ý của ta dân lên hoàng hậu.”
Nhưng trước khi trở về, Perinis còn phải mang thư của hoàng hậu tới triều của vua Artur ở Carduel.
Liền sau khi tới nơi, Perinis hay tin nhà vua ở Senaudon bèn vội vã tới đó. Dọc đường, Perinis gặp một chú mục đồng đang thổi sáo. Perinis hỏi: “Bạn ơi, nhà vua đâu?” Chú mục đồng đáp: “Quý khách sẽ thấy nhà vua đang cùng các tu sĩ hội Bàn Tròn, chiếc bàn quay như trái đất, “Perinis đáp: “ Ta tới đó ngay.”
Khi tới trước mặt vua Artur, Perinis cúi đầu chào nhà vua và nói:
“Xin Thượng Đế ban ơn cho nhà vua Artur và quần thần, nhân danh hoàng hậu xinh đẹp Iseut.”
Vua Artur vội đứng dậy:
“Xin Thượng Đế phù hộ cho hoàng hậu Iseut, và bạn mang thư nữa. Hỡi kỵ sĩ, trước mặt các tu sĩ đây, ta sẳn lòng làm theo ý muốn của bạn. Vì mang tin của hoàng hậu đẹp nhất trần gian từ đây cho tới miền Tolede, bạn có thể được phong tặng chức hiệp sĩ.”
Perinis đáp:
“Xin nhà vua hãy nghe, tại sao kẻ mang thư phải tới đây. Hoàng hậu Iseut đã đồng ý với nhà vua và quần thần ở Cornouaille. Hiệp sĩ Tristan sẽ đứng ra bảo đảm lòng trung trinh của hoàng hậu Iseut, nhưng không một ai trong đám tu sĩ dám cầm gươm đáp lại lời hiệp sĩ Tristan. Tâu nhà vua, vậy mà các tu sĩ đòi vua Marc buộc hoàng hậu phải phát nguyện. Tại triều đình vua Marc, không có ai thuộc dòng họ của hoàng hậu. Tâu nhà vua, tôi có được nghe nói, nếu được nân cằm ai cũng có thể bơi lội. Vua Marc không bền gan, nay thế này mai thế khác. Cho nên hoàng hậu Iseut đòi hỏi phải được nhà vua bênh vực tại Bãi Trắng. Hoàng hậu triệu thỉnh nhà vua và muôn vàn cảm tạ nhà vua tới nơi hẹn cùng với một trăm tùy tùng. Hoàng hậu sẽ được minh oan trước mặt vua.”
Mọi người nghe đều rớt nước mắt. Mọi người đều nói:
“Lạy Chúa, tu sĩ ở Cornouaille muốn đòi hỏi gì nữa? Vua Marc đã chiều ý chúng trong mọi việc: Chúng thù ghét Tristan, Tristan phải bỏ đi. Nếu ai đến ngày hẹn không tới Bãi Trắng sẽ không thể giúp lên Thiên Đàng. Ai cũng phải tới để giúp đỡ hoàng hậu xinh đẹp nhất trần gian.”
Vua Arur bảo với Perinis:
“Bạn hãy mau mau trở về tâu trình hoàng hậu lời chào thân ái của ta, và nhất quyết sẽ đem yên ổn tới cho hoàng hậu. ý muốn của hoàng hậu, ta xin tuân thủ trọn vẹn.”
Perinis đi không ngừng ở dọc đường, lúc đi cũng như lúc trở về.
Tới ngày hoàng hậu phát nguyện.
Tristan không chút chậm trễ: thu thập những quần áo rách rưới nhất Tristan khoác đụp lên mình, gương mặt làm cho lấm lem xâu xí, không khác một kẻ hèn. Nhưng bên dưới bộ quần áo rách, Tristan không quên giấu kỹ thanh gươm cán vàng lưu vật của vua Marc. Trước khi lên đường, Tristan nói với ông thầy Governal:
“Xin thầy hãy đưa tấm khiên, cây dáo và con ngựa đóng sẵn yên cương đi theo. Thầy hãy núp gần vũng lầy Mal Pas. Con ngựa lông trắng như tuyết, xin hãy che giấu cho kỹ kẻo có người ngó thấy. Vua Artur cùng với quần thần sẽ tới đó, cũng như vua Marc, những hiệp sĩ phương xa đó sẽ thí võ để lấy tiếng. Vì tình yêu Iseut, ta cũng sẽ can đảm chen vai đấu sức với họ. Xin đừng quên gắn trên ngọn giáo của ta, lá cờ đuôi nheo mà hoàng hậu đã tặng.”
Rồi Tristan chống gậy đi tới vũng lầy Mal Pas. Tristan tới ngồi bên gò, bên bờ vũng lầy. Với người qua đường, Tristan đưa chiếc bị ra và nói”
“Khốn khổ, khốn nạn! Trong đời tôi đâu có ngờ có ngày nay phải ăn xin. Tôi không muốn vậy, nhưng không có cách nào khác.”
Tiếng than ảo não, ai cũng dừng lại bố thí. Tristan đóng vai tuồng khéo léo còn hơn bọn khất cái hành nghề bảy năm. Đến những chú nhỏ ít tiền nhất cũng không thể làm ngơ không cho chút ít. Nhưng cũng có kẻ nói lời nguyền rủa. Tristan lẳng lặng mà nghe, không nói một lời hoặc chỉ nhủ thầm: “Xin Thượng Đế tha thứ cho họ.” Hoặc có kẻ nào tiến lại quá gần Tristan bèn lấy gậy xua đuổi. Những người nghèo có ít nhưng không ai không bố thí cho Tristan.
Đây là các hiệp sĩ từ các con đường lớn nhỏ kéo tới. Đám đông nhộn nhịp khiến cho mặt trở nên lầy lội. Có hiệp sĩ bị ngựa sa lầy đến phải té xuống đất, quần áo, giáp trụ lấm lem. Tristan cả cười, la lên:
“Hãy nắm vững dây cương, hãy thúc hông ngựa cho mạnh!”
Tay lắc chiếc mõ Tristan nói:
“Hãy ngó tới kẻ nghèo, cầu Thượng Đế phù hộ cho quý ngài ra khỏi vũng lầy Mal Pas! Đừng quên cho tên cùi nghèo khổ đồng tiền, hỡi quí ngài hiệp sĩ!”
Thấy nhà vua Artur tới, Tristan cất tiếng gọi:
“Hỡi nhà vua Artur, tôi là kẻ bệnh hoạn, què cụt, cùi hủi! Cha tôi nghèo; không có mảnh đất cắm dùi. Tôi tới đây ăn xin. Uy danh nhà vua vang khắp thiên hạ; xin nhà vua chớ xua đuổi tôi. Nhà vua bận đồ hảo hạng từ Rennebourg đưa tới. Bên dưới tấm áo bằng hàng vải thành Reims, da thịt nhà vua trắng thơm. Chân nhà vua mang vớ lụa, giày của nhà vua cũng bằng nỉ tốt. Hỡi vua Artur, nhà vua có thấy kẻ nghèo rét mướt run rẩy, xin nhà vua hãy cho đôi giày nỉ đó.” Nhà vua đoái thương tên cùi. Kẻ hầu được lệnh tháo giày của nhà vua đưa cho tên cùi. Tristan cúi đầu cảm tạ.
Khi Tristan ngồi xuống, chợt thấy vua Marc đi tới. Tristan cất tiếng khàn khàn gọi:
“Nhân danh Thượng Đế, hỡi nhà vua, hãy đoái thương bố thí kẻ nghèo!”
Nhà vua cất nón liệng cho Tristan và nói:
“Bạn hãy đón lấy mà đội trên đầu.”
“Cảm tạ nhà vua. Nón sẽ che cho kẻ nghèo khỏi mưa nắng, gió lạnh.”
“Nhà ngươi ở đâu tới đó?”
“Thưa, từ miền Loonois.”
“Nhà ngươi bị đau từ bao lâu?”
“Thưa, quả thật đã ba năm. Hồi thân xác còn lành mạnh, kẻ nghèo mang bịnh. Chiếc mõ này, chính người bạn gái đó buộc kẻ nghèo phải gõ lên suốt ngày đêm cho mọi người tránh xa.”
“Vì đâu mà bạn gái khiến cho nhà ngươi mang bịnh?”
“Tâu nhà vua, chồng của thị mắc chứng cùi, vì gần gũi người bạn gái đó mà kẻ nghèo cũng lây bệnh. Vì sống với người đó, kẻ nghèo mới mang bệnh. Nhưng vẫn thấy an ủi: trên đời không có ai xinh đẹp hơn.”
“Nhà ngươi gọi tên người bạn gái là gì?”
“Gọi là người đẹp Iseut.”
Nhà vua nghe nói cả cười, thúc ngựa bước đi.
Ba vương tước gian xảo và quay quắt cũng đi ngang, hỏi tên cùi khúc đường nào đi qua ít bị lầy lội nhất. Tristan đưa cây gậy chỉ về phía trước nói:
“Quý ngài có thấy khúc sình trước mặt, bên vũng nước: tôi thấy có nhiều người đi ngả đó qua được dễ dàng.”
Ba vương tước gian xảo và quay quắt nghe theo. Đi tới đó, cả ba cùng bị sa lầy tới gần yên ngựa. Đứng trên gò, Tristan cả cười reo hò:
“Vùng vẫy hơn nữa! Vùng vẫy hơn nữa! Quý ngài sẽ ra khỏi. Quý ngài chớ quên ơn kẻ nghèo này nhé!”
Ngựa bị ngộp dưới sình, lũ vương tước gian xảo và quay quắt hoảng hốt không biết đâu là bờ. Tên cùi Tristan vung cây gậy, rối rít nói:
“Quý ngài hãy nắm vững yên cương. Tại sao nơi đó sình lầy như vậy! Quý ngài hãy cởi áo, cho thân hình được nhẹ mà bơi vào bờ. Nhiều người đi trước đã làm như vậy đó!”
Iseut đi tới, hoàng hậu trông thấy bạn tình đang ngồi trên gò và lã thù địch vùng vẫy dưới sình. Hoàng hậu cả cười, hoan hỉ.
Phía bên kia vũng lầy, đám đông bu quanh hai vị vua, reo hò chế nhạo mấy vương tước mắc sình.
Tên cùi Tristan lại la thêm:
“Hỡi quý ngài, hoàng hậu đã tới, xin quý ngài mau mau lên bờ kẻo không được chúng kiến cuộc phát nguyện.”
Tristan đưa một đầu cây gậy của mình cho Denoalen:
“Hãy nắm lấy đầu gậy, kéo mạnh hai tay.”
Denoalen nắm lấy đầu gậy, nhưng Tristan buông tay: Denoalen té ngửa chìm nghỉm trong vũng lầy: chỉ thấy thấp thoáng mái tóc. Khi Denoalen ngoi đầu lên được. Tristan than: “Tôi nắm không vững, gân cốt hư hết rồi!”
Dinas đi cùng hoàng hậu, trông thấy tên cùi, nheo mắt làm hiệu vì nhận ra Tristan. Dinas rất thích thú được ngắm cảnh ba vương tước gian xảo và quay quắt bị mắc sình. Ba người khổ công mãi mới ra khỏi.
Dinas nói với hoàng hậu:
“Hoàng hậu hãy coi chừng khi đi ngang vũng lầy, nếu hoàng hậu để bẩn mất tấm áo gấm, tôi là người buồn lòng trước nhất.”
Hoàng hậu mỉm cười ngó Dinas: hoàng hậu biết Dinas thấu rõ tâm can mình. Đi quá lên một chút, gần một bụi gai, Dinas đưa hoàng hậu đi ngang qua khúc lội. Iseut rất khôn ngoan, bảo tên cưỡi ngựa kéo cao yên cương, rồi một tay giữ gấu áo, một tay cầm cây roi, hoàng hậu chờ cho ngựa bước chậm chậm qua khúc sình, khi ngựa sắp qua hết hoàng hậu đánh một roi, ngựa vụt chạy lên, qua khỏi không một chút lấm lem.
Đứng bên kia vũng lầy Mal Pas, hai vị vua và đám quần thần chứng kiến cảnh hoàng hậu đi qua, ai nấy cũng phải ngạc nhiên, ngưỡng mộ.
Hoàng hậu bận chiếc áo lụa có điểm những đường viền bằng lông thú trắng, bên ngoài thêm tấm áo choàng lướt thướt. mái tóc của hoàng hậu kết bím cùng những dải lụa trắng và sợi kim tuyến, được thả xuống hai vai. Một vòng đai vàng quấn quanh đầu. Hoàng hậu đi tới bên tấm cầu ván nói với tên cùi:
“Ta cần tới nhà ngươi.”
“Tâu hoàng hậu cao quý, xin tuân lệnh. Hoàng hậu muốn sao xin cho biết.”
“Ta không muốn làm bẩn mất áo khi bước qua sình; nhà ngươi có thể cõng ta nhẹ nhàng qua cầu được chăng?”
“Tâu hoàng hậu cao quý, hoàng hậu nói sao? Xin hoàng hậu đừng bắt kẻ nghèo phải làm công việc đó, kẻ nghèo mang thân cùi lở lói…”
“Nhà ngươi hãy làm mau. Nhà ngươi nghĩ rằng ta sẽ lây bịnh của nhà ngươi hay sao. Hãy tới đây, đưa lưng cho ta leo lên. Bịnh hoạn sao nhà ngươi còn mập mạp như vậy?”
Tên cùi cả cười, đưa lưng cho hoàng hậu leo lên. Hất thảy mọi người từ hai vị vua cho tới các vương tước, đều mở to mắt ngó. Tên cùi chống gậy, làm bộ khó nhọc, nhấc khó khăn từng chân một, thỉnh thoảng làm bộ muốn té. Hai chân gác hai bên vai tên cùi, hoàng hậu cỡi lên lưng tên cùi.
Các hiệp sĩ, các vương tước bảo nhau:
“Coi kìa hoàng hậu cỡi lên lưng tân cùi. Y khập khiễng, sắp té. Chúng ta hãy chạy tới giúp.”
Vua Artur cũng theo mọi người chạy tới. Tên cùi cúi mặt lẳng lặng bước tới bên kia bờ. Iseut tụt xuống đất. Tên cùi nói:
“Tâu hoàng hậu, hoàng hậu có cho kẻ nghèo được ăn uống không?”
Vua Artur nói:
“Hoàng hậu hãy ban cho y, y rất xứng đáng được thưởng công.”
“Tâu nhà vua, đây là một tên khất cái nhưng y không đến nỗi quá nghèo. Bữa nay y kiếm được khá nhiều, không sao ăn hết. Ngồi trên lưng y thiếp nhận thấy trong túi y có khá đầy của bố thí, trong túi có đủ bánh mì, miếng lớn miếng nhỏ rất nhiều. Lại còn đôi giày của nhà vua ban cho nữa, nếu y đem bán cũng được khá tiền. Thiếp sẽ chẳng cho y một đồng tiền nhỏ.”
Hai vị vua đón mừng hoàng hậu. Ngựa của hoàng hậu được đưa tới. Hoàng hậu leo lên ngồi trên yên ngựa.
Trong khi đó, Tristan lẳng lặng bỏ đi, tới kiếm Governal đang đợi với hai con ngựa giống ở Castille thật tốt, hai cây dáo và hai tấm khiên. Governal trùm đầu một vuông lụa trắng, chỉ hở có hai mắt. Còn Tristan trùm đầu bằng một vuông lụa đen; hết thảy giáp trụ đều che giấu dưới tấm lụa đen. Trên ngọn giáo có cột lá cờ đuôi nheo do người bạn tình riêng tặng. Hai người đeo gươm, nhảy lên ngựa và xuất hiện giữa Bãi Trắng.
Gauvain, cháu vua Artur, nói với Girflet:
“Coi kìa hai người mới tới! Tôi không quen họ. Anh có biết ai đó không?”
Girflet đáp:
“Biết lắm: cờ đen và ngựa đen, đó là hiệp sĩ Đen trên núi. Còn người kia huy hiệu toàn trắng, không phải ở xứ này. Tôi dám chắc không phải người thường đâu.”
Hai kỵ sĩ chạy tới, tấm khiên ghì sát vào người, hai mũi dáo để chúc xuống, cờ hiệu bay phất phơ trước gió. Mọi món trang phục thích hợp với thân mình, tưởng như khi sinh ra họ đã sẵn có như vậy. Vua Marc và vua Artur đàm đạo về hai người mới tới nhiều hơn là chú ý tới các vương tước đang đấu võ dưới bãi. Hai hiệp sĩ Đen và Trắng xuất hiện trong đám thí võ. Mọi người quay lại ngó hai người mới tới; riêng có hoàng hậu đã đoán ra họ là ai, tính làm gì. Andret phi ngựa hươi mũi giáo về phía Tristan. Tên vương tước gian xảo và quay quắt không nhận ra kẻ thù, nhưng Tristan biết rõ y là ai. Tristan bèn cũng hươi mũi dáo lao thẳng tới đón Andret. Trong nháy mắt mũi giáo của Tristan đã chọc thủng tấm khiên, giết Andret chết tươi ngay dưới chân hoàng hậu. Governal trông thấy lão tiều phu vì một trăm đồng tiền vàng đã dẫn đường cho vua Marc tới bắt gặp Tristan đang ngủ trong rừng. Chẳng nói chẳng rằng, Governal lao thẳng tới và xiên một mũi giáo qua ngang ngực lão già tham vàng. Iseut là con người sòng phẳng, trông thấy thế mỉm cười giấu mặt.
Gauvain nói với hiệp sĩ đồng hành:
“Hỡi các bạn, chúng ta phải làm gì chớ, trước xác chết của hiệp sĩ Andret và lão tiều kia. Đúng, hai người đó không phải là người thường. Nhưng nếu không phản ứng, họ có thể cho chúng ta là những kẻ hèn. Chúng ta hãy lao theo họ, vây bắt lấy họ.”
Vua Artur nói:
“Ai bắt được hai người đó là có công lớn.”
Các hiệp sĩ vội băng mình tới, nhưng Tristan và Governal đã vượt qua con suối và không ai dám đuổi theo. Hai người như hai bóng ma biến dạng. Khi các vương tước mất hút hai hiệp sĩ Trắng Đen bèn quay trở về, không ai còn hứng thí võ nữa.
Lều được dựng nhiều trên bãi. Thay vì lau sậy, trên bãi đầy những nhánh lay-ơn. Nhiều hiệp sĩ vui đùa với bạn gái. Xa xa có tiếng thợ săn thúc kè đuổi theo hươu nai. Hai vị vua nhân dịp xét xử những người có điều khiếu nại; các vương tước trao đổi tặng vật cho nhau.
Sau bữa tiệc, vua Artur tới thăm lều riêng của vua Marc, cùng với đám tùy tòng. Không còn triều đình của vua Artur và vua Marc. Các vương tước không bận đồ nỉ, bận toàn gấm và lụa. Hai vị vua bàn thảo về việc sắp xếp vụ phát nguyện trong ngày hôm sau. Sau đó, mọi người đi ngủ trong tiếng tiêu tiếng sáo.
Liền sau khi quân canh nổi hiệu trống đồng, mọi người vội vã trở dậy. Mặt trời lên cao bắt đầu làm tan sương mù cũng như những nụ băng giá. Những người vùng Cornouaille tụ tập trước lều của hai vì vua, mỗi vị vương tước đều có kèm thao vị phu nhân của mình. Một tấm lụa Nicée có thêu những hình thú vật nho nhỏ được giăng trên cỏ. hết thảy những bảo vật của miền Cornouaille lấy từ trong kho tàng, thùng hay hộp gỗ ra, được trưng bày chồng chất tại đó.
Rồi hai vì vua dẫn Iseut tới, mỗi người dắt một tay.
Vua Arthur nói:
“Hỡi hoàng hậu xinh đẹp Iseut, đúng như thiên hạ đã mệnh danh như vậy: Hoàng hậu hãy phát nguyện trước các bảo vật kia, rằng không bao giờ Tristan đã vì điên dại và tội lỗi yêu thương hoàng hậu, Tristan đối với hoàng hậu chỉ có một tình bạn như với vợ của cậu mình mà thôi.”
Iseut lớn tiếng đáp:
“Tôi xin thề trước những bảo vật bày nơi đây, cũng như mọi bảo vật khác ở khắp nơi khác rằng, chưa hề giữa hai đùi tôi có một người đàn ông nào khác ngoài tên cùi khi nãy cõng tôi qua suối và vua Marc của tôi. Với hai người tôi vừa kể, tôi khỏi cần biện minh. Ai cho rằng tôi phải chịu thử thách bằng thép đỏ, tôi xin sẳn sàng.”
Hết thảy mọi người hiện diện đều chấp nhận lời thề của hoàng hậu.
Ai nấy đều nói:
“Hoàng hậu đã nghiêm chỉnh tuyên bố. Đó là sự thật. Hoàng hậu đã nói rõ hơn những lời buộc tội của lũ vương tước gian xảo và quay quắt. Ai còn không tin lời hoàng hậu đáng tội lưu đày.”
Vua Arthur nói với vua Marc trước mặt đông đủ các vương tước:
“Tâu nhà vua, chúng ta đã mắt thấy tai nghe lời thề của hoàng hậu. Những vương tước hãy coi chừng chớ có sàm báng hoàng hậu nữa. Chiến tranh hay hòa bình không còn là chuyện khiến ta phải do dự, nếu một ngày nào Iseut lên tiếng kêu, ta sẽ tới binh vực cho nàng.”
Hoàng hậu Iseut nói đáp lời Artur trước mọi người:
“Tâu nhà vua, xin đa tạ, đa tạ.”
Vua Arthur đáp:
“Tâu hoàng hậu, xin hoàng hậu hãy tin chắc sẽ không bao giờ còn một người nào dám sàm báng hoàng hậu, chừng nào ta còn sống và đủ sức khỏe.”
Hai vị vua chia tay. Mỗi người trở về với vương quốc của mình.
Vua Artur trở về Dureaume. Vua Marc ở lại Cornouaille.